Akkuyu Nükleer Güç Santrali Anlaşmasının Temel
Esasları
12 Mayıs 2010 tarihinde imzalanan “Akkuyu Sahası’nda Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin Anlaşma”, Akkuyu Nükleer AŞ’nin IC İçtaş İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ ile olan anlaşmayı feshetmesi üzerine[1] son günlerde gündemde üst sıralarda yer buldu. Başka bir inceleme konusu olabilecek feshin hukuki boyutu ilerleyen süreçte netleşecek olup, yazımızda 2010 yılında yapılan adı geçen milletlerarası anlaşmanın (Anlaşma) esasları hakkında kısaca bilgi verilmeye çalışılacaktır.
6 Ekim 2010 tarih ve 27721 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan anlaşmada[2] taraflar, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümetidir. Anlaşmanın tanımlar kısmında ve geri kalanında da taraflardan Türk tarafı ve Rus tarafı olarak bahsedilmektedir.
Anlaşmada Türk ve Rus kuruluşları, her bir ilgili taraf için, “Yetkili Makamı tarafından ilgili amaca matuf olarak yetkilendirilen ilgili devletinin kontrolündeki herhangi bir kuruluş” olarak; Rosatom ise, “Rusya Federasyonu Devlet Atom Enerjisi Kuruluşu” olarak tanımlanmıştır.
Sözleşmenin 4. Maddesine baktığımızda ise Yetkili Makamların Türk tarafı adına Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Rus tarafı adına ise Rosatom olduğu ifade edilmiş; anlaşmada öngörülen işbirliğinin Yetkili Makamlara ek olarak, Türk Kuruluşları ve Rus Kuruluşları tarafından yürütüleceği ifade edilmiştir.
Elektrik Satın Alma Anlaşması (ESA) ise, NGS (Nükleer Güç Santrali) tarafından üretilen elektriğin alımı ve satışına ilişkin Proje Şirketi ve (o dönem için) Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) arasındaki anlaşma olarak tanımlanmıştır.
Tanımlar kısmında Projenin, “saha incelemeleri, tasarım, inşaat, hizmete alma ve tüm işletme ömrü boyunca işletme, atık yönetimi ve sökümü de kapsamak üzere, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla, Akkuyu Nükleer Güç Santrali Projesi” olarak; Proje Şirketinin ise “NGS’nin işletilmesi de dahil, ancak bununla sınırlı olmamak kaydıyla, projenin yürütülmesi amacıyla kurulan anonim şirket” şeklinde tanımlandığı ve adı geçenlerin Türkiye Cumhuriyeti mevzuatına tabi olduğunun ifade edildiği görülmektedir.
Bu kapsamda 13 Aralık 2010’da, anlaşmanın koşulları uyarınca Rus tarafı, Türkiye Cumhuriyeti’nde “Akkuyu Nükleer Anonim Şirketi” proje şirketini kurmuştur.[3] Adı geçen ilişkin esaslar anlaşmanın 5. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre Proje Şirketi;
- NGS tarafından üretilen elektrik de dahil olmak üzere, NGS’nin sahibidir;
- Rus Yetkili Kuruluşlarının Proje Şirketi’ndeki toplam payları, hiçbir zaman %51’den az olamaz;
- Proje Şirketinin şirket yönetimine ilişkin konular, ulusal güvenlik ve ekonomi konularında ulusal çıkarların korunması amacıyla Türk Tarafının rızasına tabidir.
- Proje Şirketi’nin başarısızlığı halinde, Proje Şirketinin Anlaşmadan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirecek halefinin kim olacağını ise Rus Tarafı belirleyecektir.
- Toplam 4 üniteden oluşan her bir güç ünitesi için Elektrik Satın Alma Sözleşmesinin sona ermesini takiben, her bir Güç Ünitesinin ticari işletmeye giriş tarihinden en erken 15 yıl sonra olmak üzere Proje Şirketi, NGS ömrü boyunca Türk Tarafına yıllık bazda kendi net kârının % 20’sini verecektir.
Proje Şirketini olarak bahsedilen Akkuyu Nükleer A.Ş.’nin hissedarları, Rusya Federasyonu Hükümetinin ilgili kararnamesiyle yetkilendirilen şirketler olup, aşağıdaki tablodaki gibidir[4]:
Anlaşma koşullarına göre Rus tarafı, proje hisselerinin en fazla %49’unu diğer yatırımcılara satma hakkına sahiptir. %49 hissenin tamamı ya da daha düşük bir oranı tek yatırımcı veya birkaç şirket tarafından alınabilir. Projenin uygulanmasına ilişkin Anlaşma uyarınca, yatırımcıların projeye girebilmelerinin mutlak koşulu, Türk tarafınca onaylanmalarıdır.[5]
Akkuyu NGS inşaat projesi, dünyada ‘Yap, İşlet, Sahip Ol’ modeliyle inşa edilen ilk NGS projesidir. Anlaşma kapsamında şirket, santralin tasarımı, yapımı, bakımı, işletmeye alımı ve işletmeden çıkarılması gibi yükümlülükleri üstlenmektedir.
Projenin toplam maliyeti, 20 milyar ABD doları seviyesindedir. [6]
Anlaşmanın 7. maddesinde “Türk Tarafı, sahayı mevcut lisansı ve mevcut altyapısı ile birlikte bedelsiz olarak, NGS’nin söküm sürecinin sonuna kadar Proje Şirketi’ne tahsis eder. Santralin kurulacağı ve Türk devletine ait ilave arazi de Proje Şirketi’ne bedelsiz olarak tahsis edilir.” denilmektedir.
Anlaşmanın 10. Maddesine göre, “TETAŞ, Proje Şirketi’nden, ESA’da belirtildiği şekilde, NGS’de üretilmesi planlanan elektriğin -Ünite 1 ve Ünite 2 için % 70’ine ve Ünite 3 ve Ünite 4 için % 30’una tekabül eden sabit miktarlarını her bir güç ünitesinin ticari işletmeye alınma tarihinden itibaren” olmak üzere Türkiye nükleer enerjiden elde edeceği kilovatsaat başına 12,35 ABD senti ağırlıklı ortalama fiyattan (Katma Değer Vergisi dahil değildir) satın almayı 15 yıl boyunca kabul ve garanti etmiş bulunmaktadır. Bu taahhüt 2036 yılına kadar olup, sonrasında güncel piyasa koşullarına göre revize edileceği kararlaştırılmıştır.[7] Yine aynı madde hükmünce Proje Şirketi, yukarıda bahsedilen oranlardan arta kalan orandaki elektriği kendisi veya enerji perakende tedarikçileri vasıtasıyla serbest elektrik piyasasında satacaktır.
Anlaşmanın 12. Maddesi uyarınca, “Nükleer Yakıt, Proje Şirketi ve tedarikçiler arasında yapılan uzun dönemli anlaşmalar bazında tedarikçilerden temin edilir. Proje Şirketi, NGS’nin sökümü ve atık yönetiminden sorumludur.”
Anlaşmanın 13. Maddesine göre, “Proje ile ilgili herhangi bir sözleşmede aksi belirtilmedikçe, Proje’nin gerçekleştirilmesine ilişkin kullanılan veya oluşturulan fikri mülkiyete ilişkin tüm haklar; Proje Şirketi tarafından Proje’nin uygulanması amacıyla Proje Şirketine bu tür bir fikri mülkiyet hakkının kullanımı için lisans verecek olan Rosatom’a aittir.”; “Projeye ilişkin ortaklaşa geliştirilen tüm bilgiler, Tarafların rızasının mevcut olduğu ve projenin uygulanması için böyle bir ifşanın gerekli olduğu durumlar hariç, üçüncü taraflara ifşa edilmez.”
Anlaşmanın 15. Maddesi ile ise başlığından da anlaşılacağı üzere Uluslararası Nükleer Çerçevenin çizildiği görülmektedir. Bu kapsamda “Anlaşma kapsamında alınan nükleer maddeler, ekipmanlar, nükleer olmayan özel maddeler ve bunlarla ilgili teknolojiler ve bunlara ilaveten bunlardan veya bunların kullanımı sonucunda üretilen nükleer ve nükleer olmayan özel maddeler ve ekipmanlar; nükleer silahlar ve başka nükleer patlayıcılar imal etmek veya herhangi bir askeri amaca ulaşmak için kullanılmayacaktır.”
Anlaşmanın 16. Maddesinde düzenlenen Anlaşmadan doğan üçüncü kişi zararına ilişkin Nükleer Sorumluluk, Türkiye’nin taraf olduğu veya olacağı uluslararası anlaşmaların şartlarına ve Türk mevzuatına bağlanmıştır. Anlaşma olası bir kazadan oluşacak üçüncü ülke zararlarının sorumluluğunu Türkiye’ye yüklemiştir.[8]
Madde 17 ile ise uyuşmazlıkların ne şekilde çözüleceği detaylandırılmıştır. Burada kısaca;
- Taraflarca öncelikle müzakere yoluna gidileceği;
- Uyuşmazlık, müzakerelerin başlangıç tarihinden itibaren altı ay içerisinde bu yolla çözülmezse; uyuşmazlığın Taraflardan birinin talebi üzerine Tahkim Kuruluna götürüleceği;
- Tahkim Kurulunun kararını oy çokluğu ile alacağını ve bu kararın her iki Taraf için de nihai ve bağlayıcı olduğu ifade edilmiştir.
18. Maddeye göre Anlaşma, NGS’nin sökümünün tamamlanmasına kadar geçerli olacaktır. Taraflar, bir yıl önceden karşılıklı bildirim yoluyla işbu Anlaşmayı her an feshedebilecek olup; fesih, bu zaman diliminden önce başlanmış ve fesih tarihinde tamamlanamayan programların veya projelerin uygulanmasını etkilemeyecektir.
Avukat Gülcan TIRAŞ
[1] https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/akkuyu-nukleer-as-tsm-enerji-insaat-sanayi-limited-sirketi-ile-sozlesme-imzaladi/2649366 (Erişim Tarihi: 04.08.2022)
[2] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/10/20101006-6.htm (E.T. : 04.08.2022)- Sözleşme maddelerinin alıntıları bu linkten yapılmış olup, bundan sonrası için mükerrer dipnot verilmemiştir.
[3] http://www.akkunpp.com/ (E.T. : 04.08.2022)
[4] http://www.akkuyu.com/sirketin-tarihcesi (E.T. : 05.08.2022)
[5] http://www.akkuyu.com/sirketin-tarihcesi (E.T. : 05.08.2022)
[6] http://www.akkuyu.com/index.php (E.T. 05.08.2022)
[7] GÜNEŞLİ Hazal Özlem, Nükleer Santralin Türkiye Ekonomisi Açısından Fayda ve Maliyetleri, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Teorisi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2019, Sf. 56.
[8] MERCAN Kadir, Türkiye için Nükleer Enerjinin Gerekliliği, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Uluslararası İlişkiler Ve Küreselleşme Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2011, Sf. 57.
Bu makale 05.08.2022 tarihinde hukukihaber.net sitesinde yayımlanmıştır. Link: https://www.hukukihaber.net/makale/akkuyu-nukleer-guc-santrali-anlasmasinin-temel-esaslari-h448747.html